TERMİK - MANYETİK DEVRE KORUMALARI

Termik - manyetik koruma nasıl sağlanır ?

 Termik manyetik koruma elemanları iki büyük aileden oluşur.

  A-Kartuş sigortalar ( g tipi kartuş ve M tipi kartuş )
  B-Otomatik devre kesiciler

 A- KARTUŞ TİPİ SİGORTALAR   g tipi kartuş sigortalar elektrik tesisatlarını,zayıf ve kuvvetli yüklere ayrıca kısa devrelere karşı korurlar.  Genel kullanımlar için çok uygundur.Sigorta üzerindeki harfler ve rakamlar siyah renklidir.Kartuş üzerinde okunan  akım ve gerilim değerleri nominal akım ve nominal gerilim dir.

NOMİNAL AKIM VE NOMİNAL GERİLİM NE DEMEKTİR ?   

Nominal Akım: Bir sigortanın içinden sonsuz kere geçerken,sigortayı aşırı ısıtmayan veya sigortayı açmayan akımdır. 

Nominal gerilim: Bir sigortanın çalışabileceği maksimum gerilimdir.  Örnek : Bir sigortanın üzerinde 380 V yazıyorsa ,bu sigorta 380 volt a kadar olan gerilimlerde kullanılır demektir,    110,220 ve 380 voltta kullanılır fakat 440 veya 1000 voltta kullanılamaz demektir.
Aynı şekilde 32 Amper yazıyorsa,  bu sigorta 40 veya 50 amperlik devrelerde kullanılamaz demektir.   M tipi kartuş sigortalar elektrik tesisatlarını,çok kuvvetli yüklere ayrıca kısa devrelere karşı korurlar,fakat özellikle  motor devrelerinde kullanılır ,motor kalkış akımını (demaraj akımı) karşılayacak şekilde hesaplanır. Termik bir koruma (röle)  ile beraber kullanılır. In = 44 A olan bir motor devresi 50 Amperlik bir M tipi kartuş sigorta ile korunur.

 B-OTOMATİK DEVRE KESİCİLER  ( Otomatik sigortalar )  Elektrik tesisatlarını, aşırı yüklere ve kısa devrelere karşı korurlar.Ayrıca kumanda ve kesme görevi yaparlar.
En büyük özelliği  ise aşırı yüklerde ve kısa devrelerde otomatik olarak devreyi açar, tesisattaki hata onarıldıktan sonra ,otomatik sigortayı yeniden  kapatarak devreyi koruyabilirsiniz.  

OTOMATİK SİGORTA ÜZERİNDEKİ RAKAMLAR VE HARFLER NEDİR ? 

 U =  SIGORTA TİPİ 
( 10 A ) =  NOMİNAL AKIM 
N = NÖTÜR
3000 = KISA DEVRE ANINDA , AÇMA GÜCÜ
230 V = NOMİNAL GERİLİM

 

KISA DEVRE ANINDA AÇMA GÜCÜNÜN ÖNEMİ NEDİR ?

 Bir elektrik tesisatındaki kısa devrenin iki türlü tehlikesi vardır.  Termik ve elektrodinamik tehlikeler. Bu tehlikeler çok büyük  hasarlara yol açabilirler. Bu yüzden bir sigortanın açma gücü ne  kadar büyük olursa o kadar devre korunmuş olur. Bir kısa devre anında oluşabilecek akımın efektif değeri 100 000 A civarındadır.Yüksek açma güçlü sigortalar elektrik  tesisatlarına kısa devreye karşı daha iyi korurlar. Elektrik tesisatındaki iki türlü arıza otomatik sigortayı açar.

 1.ISINMA:  Aşırı yük veya aşırı ısınma durumunda,otomatik sigortanın termostat fonksiyonu devreye girerek sigortayı açar, devrenin açılma zamanı , devreden geçen akıma göre ters oran  tılıdır. 

  W = R.I².t    formülünde :

  W : Enerji, ölçü birimi Jül 
   I : Akım, ölçü birimi Amper
   R : Termokupl un direnci, ölçü birimi Ohm
   t : Zaman, ölçü birimi Saniye

   Örnek : Eğer devreden geçen akım termokuplu ağır ağır ısıtıyorsa , sigortanın açılma zamanı uzun olur , buna karşılık , devreden  çok yüklü bir akım geçiyorsa, sigortanın açılma zamanı çok kısa olur.

  2.KISA DEVRE:    Kısa devre durumunda ise bir elektromanyetik mekanizma,otomatik sigortayı çok kısa bir zamanda açar.  Açma işlemi, saniyenin binde birinden daha kısa bir zamanda gerçekleşir.

                                      

YILDIZ ÜÇGEN BAĞLANTIDA KUMANDA VE GÜÇ DEVRELERİ

Yıldız üçgen bağlantıda kumanda devresi

 Yukarıdaki şemada :  S2 ÇALIŞTIR butonuna bastığımız zaman, KM1 kontaktörüne gerilim veririz, KM1 açık olan kontaktlarını kapatır, kapalı olan kontaklarını açar ve KM2 hat kontaktörünü çalıştırır, kendi kendini besleyen KM2 kontaktörü zaman rölesini çalıştırmaya başlar, bu arada KM1 kontağı KM3 kontaktörünün gerilim altında kalmasını önler.

Bu safhada motor yıldız bağlantı olarak çalışmaya başlar. Zaman rölesi süresi dolduğunda, KM1 üzerinde gerilim olmayacağından (KM2 nin zaman ayarlı NC kontağı açılır), bu durum KM3 ün beslenmesine yardımcı olur. (KM2 nin zaman ayarlı NO kontağı sayesinde) 

Böylece KM3 kontaktörü çalışır ve motor üçgen bağlantı pozisyonuna geçer. Bu arada KM3 kontağı KM1 kontaktörünün devreye girmesini önler. Buna elektriksel kilitleme denir.  Eğer motoru durdurmak istiyorsak, STOP butonuna basarak bu işlemi gerçekleştirebilirsiniz.

Yıldız üçgen bağlantıda güç devresi

Yukarıdaki Güç devresi şemasında, termik rölenin kalibre ayarı, sigortalı kesicilerin amperaj ayarları ve topraklama çok önemlidir.

L1- L2 - L3 trifaze şebeke

PE topraklama hattı

F1 termik röle

                                                 

YILDIZ-ÜÇGEN YOL VERME NEDİR ?

Üç fazlı asenkron motorlarda yıldız - üçgen yol verme

 Üç fazlı Asenkron motorlara yol vermek için, yıldız üçgen yol verme (demaraj) şeması elektroteknikte çok kullanılır. Bu tip yol verme, direkt yol verme riskini ortadan kaldırmak için kullanılır.  

 DİREKT YOL VERME RİSKİ NEDİR : Direkt yol vermede, akım yoğunluğu, motorun nominal akım yoğunluğuna göre 5 ile 7 kat fazladır. Büyük çaplı motorlarda 7 kat fazla olan direkt demaraj akım, besleme ve koruma hatlarında   ( kablo - klemens -sigorta - şalter - kontaktör - termik röle ) çabuk eskimelere hatta bu malzemelerin tamamen tahrip olmasına yol açarlar. Bu zararları önlemek için yıldız üçgen yol verme kullanılır.   

 YILDIZ ÜÇGEN YOL VERMENİN ŞARTLARI NEDİR:    
 1-Üçgen montajının gerilimi, şebeke gerilimi ile aynı olmalıdır  
 2-Motorun demarajı iki zamanlı olmalıdır    
 2-1-Birinci zamanda yıldız bağlama devreye girer ve bir faz üzerindeki gerilim düşer 
    yani  U / √3 olur.
 2.2-İkinci zamanda ise yıldız bağlama devreden çıkar ve hemen üçgen bağlama devreye girer
 3-Yıldız bağlamadan üçgen bağlamaya geçiş zamanı çok kısa olmalıdır.

 YILDIZ BAĞLAMA
 Besleme hattı üzerindeki akım = Alıcı, yani bobin üzerindeki akım ( I = Iz ) buradan :

 Yıldız bağlama akımı

                       Yıldız bağlama gücü                

ÜÇGEN BAĞLAMA   

Her alıcı üzerindeki akım = Alıcı, yani bobin üzerindeki akım :

                                           

                   Üçgen bağlama akımı

 Üçgen bağlama gücü

Sonuç olarak: Üç fazlı asenkron motorların, birinci zamanda yıldız bağlantı olarak yol alması, nominal akımın ve gücün 3 kere daha düşük olmasını sağlar.

                         

FAZ KAYMASI NEDİR ?

Faz kayması nedir ? 

İki alternatif dalga arasındaki faz kayması, bu dalgalar arasındaki faz farklılığından kaynaklanır.

Genellikle bu faz farkı, aynı anda gözlemlenir ve ölçülür, buna karşılık bu farklılık her zaman aynı yerde oluşmaz. İki alternatif ve sinüsoydal dalga arasındaki faz kayması ölçü birimleri:

  1-Bir açı ise radyan veya derece ve hatta devir olarak
  2-Bir zaman ise saniye olarak
  3-Bir uzaklık veya mesafe ise metre olarak ölçülür

    Bir elektrik devresi sadece bir direnç ile kurulu ise :

Yukarıdaki grafiktede görüldüğü gibi saf bir direnç  devresinde gerilim ve akım dalgalarının  başlangıç noktaları aynıdır ve aynı zamanda pozitif ve negatif olmaktadırlar. Bu devrede bir faz kayması yoktur. Akım ve gerilim aynı fazdadır.

    

  Bir elektrik devresi sadece bir kondansatör ile kurulu ise ( yani kapasitif devre ise ) :

Yukarıdaki grafiktede görüldüğü gibi sadece bir  kondansatör  devresinde gerilim ve akım dalgalarının başlangıç noktaları aynı değildir ve maksimum değerleri aynı zamanda pozitif ve negatif olmamaktadırlar. Bu devrede bir faz kayması vardır. Akım ve gerilim aynı fazda değildir.  Burada bir faz kayması oluşur akım, gerilime göre bir çeyrek periyot öndedir.

 Yukarıdaki grafikteki iki vektör bize akım ve gerilimi gösteriyor.Akım vektörü 90° lik dik bir açı oluşturuyor   zira akım dalgasının başlangıç devirindeki değeri maksimum dur, buna karşılık gerilim vektörü yataydır ve başlangıç devirindeki değeri 0 dır.  Bu iki vektör aralarında 90° lik dik bir açı oluşturuyorlar, işte bu açıya faz kayması açısı deniliyor.

  Bir elektrik devresi sadece bir bobin ile kurulu ise ( yani endüktif devre ise ) :

Yukarıdaki grafiktede görüldüğü gibi sadece bir  bobin  devresinde gerilim ve akım dalgalarının başlangıç noktaları aynı değildir ve maksimum değerleri aynı zamanda pozitif ve negatif olmamaktadırlar. Bu devrede bir faz kayması vardır. Akım ve gerilim aynı fazda değildir. Burada bir faz kayması oluşur, gerilim, akıma göre bir çeyrek periyot öndedir. Yukarıdaki grafikteki iki vektör bize akım ve gerilimi gösteriyor. Gerilim vektörü 90° lik dik bir açı oluşturuyor zira gerilim dalgasının başlangıç devirindeki değeri maksimum dur, buna karşılık akım vektörü yataydır ve başlangıç devirindeki değeri 0 dır.  Bu iki vektör aralarında 90° lik dik bir açı oluşturuyorlar, işte bu açıya faz kayması açısı deniliyor.

                

ELEKTRİK ANAHTARLARI MONTAJI NASIL YAPILIR ?

Dikkat!   Montaja başlamadan önce akımı sigortadan kesin.

Hazırlık:Öncelikle anahtarın montaj yapılacağı yer seçilir, daha sonra anahtarın görevinin ne olacağı  tesbit edilir. (Örneğin bir noktadan diğer bir noktadaki aydınlatma armatürünü yakıp söndürmek)

Değişik görevler yapan anahtarlar:

Tek kutuplu anahtar:  
Bu anahtar size bir noktadaki aydınlatma grubunu yakıp söndürmeyi sağlar. 

Çift kutuplu etanj anahtar:
Bu anahtar nemli yerlerde kullanılır, başlıca özelliği, anahtar kapandığıda nötür kablosununda devre dışı kalmasıdır. İlave bir emniyet sağlar.

Vaevien Anahtar:
Bu iki vaevien anahtar aynı lambayı 2 farklı noktadan yakıp söndürmeyi sağlar. 

Çiftli anahtar (bağımsız kontaktlar):

Bir çerçevede 2 anahtar iki ayrı lambayı veya avize lambalarını yakıp söndürmeye yarar. 

2 vaevien ve 1 enversör anahtar:
Bu 3 anahtarlı düzenek aynı lambayı farklı yerlerden yakıp söndürmeye yarar.  

Anahtarların bağlantı şemaları:

Tek kutuplu anahtar şeması   
1- Nötür (mavi renkli kablo) hattından klemens yardımıyla bir kablo çekerek, ampül duyuna bağlantı yapınız.
2- Faz hattından (siyah veya kahverengi kablo) klemens yardımıyla bir kablo çekerek anahtarın L kontağına vidalayınız.
3- Anahtarın 1 kontağından çekeceğiniz kabloyu ise (siyah veya kahverengi kablo) ampülün duyundaki diğer kontağa vıdalayınız.
4- Son olarakta devrenizi korumak için, topraklama kablosunu;(sarı ve yeşil renkli kablo) gerekli kontaklara vidalayınız. 

Çift kutuplu etanj anahtar şeması
1- Nötür (mavi renkli kablo) hattından klemens yardımıyla bir kablo çekerek anahtarın L2 kontağına vidalayınız.
2- Faz hattından (siyah veya kahverengi kablo) hattından klemens yardımıyla bir kablo çekerek anahtarın L1 kontağına vidalayınız.
3- Ampülün duyundan gelen mavi renkli kabloyu Anahtarın 1 numaralı kontağına, ampülün duyundan gelen diğer kabloyu ise (siyah veya kahverengi kablo) anahtarın 2 numaralı kontağına vidalayınız.
4- Son olarakta devrenizi korumak için, topraklama kablosunu (sarı ve yeşil renkli) gerekli kontaklara vidalayınız.  

 Vaevien anahtar şeması
1- Nötür (mavi renkli kablo) hattından klemens yardımıyla bir kablo çekerek ampül duyuna bağlantı yapınız.
2- Faz hattından (siyah veya kahverengi kablo) hattından klemens yardımıyla bir kablo çekerek 1.anahtarın L kontağına vidalayınız.
3- İki anahtar arasındaki bağlantı için (buna navet diyoruz) portakal renkli veya kahverenkli iki adet kabloyu sırasıyla anahtarların 1 ve 1' kontaktlarına vidalayınız.
4- 2.Anahtarın L kontağından çekeceğiniz kabloyu ise (siyah veya kahverengi kablo) ampülün duyundaki diğer kontağa vidalayınız.
5- Son olarakta devrenizi korumak için, topraklama kablosunu (sarı ve yeşil renkli kablo) gerekli kontaklara vidalayınız. 

 İki vaevien ve bir enversör anahtar şeması
Enversör anahtarın görevi, iki vaevien anahtar arasında fazın yönünü değiştirmektir. 
Eğer bu devre için 3 vaevien anahtar kullanılsaydı, lamba bazı noktalardan yakılıp söndürülemezdi. 
1- Nötür (mavi renkli kablo) hattından klemens yardımıyla bir kablo çekerek ampül duyuna bağlantı yapınız.
2- Faz hattından (siyah veya kahverengi kablo) hattından klemens yardımıyla bir kablo çekerek 1. vaevien anahtarın L kontağına vidalayınız.
3- Birinci vaevien ve enversör anahtar arasındaki bağlantı, iki kablo yardımıyla yapılır.Birinci vaevienin 1 ve 1' kontaktlarına vidaladığınız kabloları enversör anahtarın1. ve 4. klemenslerine vidalayınız.
4- Enversör anahtarın 2. ve 3. klemenslerinden çıkardığınız kabloları ise ikinci vaevien anahtarın 1 ve 1' klemenslerine vidalayınız.
5- 2. vaevien Anahtarın L kontağından çekeceğiniz kabloyu ise (siyah veya kahverengi kablo) ampülün duyundaki diğer kontağa vidalayınız. 
6- Son olarakta devrenizi korumak için, topraklama kablosunu (sarı ve yeşil renkli kablo) gerekli kontaklara vidalayınız.  

Çiftli anahtar şeması
Çiftli anahtar aslında iki tekli anahtarın bir tek mekanizmada buluştuğu bir elektrik malzemesidir. Bağlantı şeması tekli anahtar ile aşağı yukarı aynıdır, yani tekli anahtar bağlantısı iki kere yapılır. Bir diğer önemli ayrıntı ise, anahtar faz beslemesi tek bir  hatla yapılır, ikinci tekli anahtara faz iletimi ise anahtarın iç mekanizması sayesinde olur. Diğer bir deyişle anahtar içinde köprü yapmaya gerek kalmaz.
1- Nötür (mavi renkli kablo) hattından klemens yardımıyla iki kablo çekerek ampüllerin duylarına ayrı ayrı bağlantı yapınız.
2- Faz hattından (siyah veya kahverengi kablo) hattından klemens yardımıyla bir kablo çekerek anahtarın L kontağına vidalayınız.
3- Anahtarın 1 kontağından çekeceğiniz kabloyu ise (siyah veya kahverengi kablo) birinci ampülün duyundaki diğer kontağa vıdalayınız.
4- Anahtarın 2 kontağından çekeceğiniz kabloyu ise (siyah veya kahverengi kablo) ikinci ampülün duyundaki diğer kontağa vidalayınız.
5- Son olarakta devrenizi korumak için, topraklama kablosunu (sarı ve yeşil renkli kablo) gerekli kontaklara vidalayınız. 

Montajın bitirilmesi:
Bağlantılar tamamlandıktan sonra montajın bitirilmesi anahtarların markasına göre değişir.  Size tavsiyemiz anahtarın kullanma talimatnamesine göre işi bitiriniz.

Malzeme Listesi:
-Bağlantı klemensleri
-Anahtarlar

El aletleri Listesi:
-Otomatik veya otomatik olmayan ( manuel ) kablo soyma pensesi
-Pense
- Yan keski
- Düz tornavida

 Kaynak: https://www.hubo.be/fr/aide-et-conseils/fiches-de-bricolage/electricite/installer-un-interrupteur.html 

                       

BİR AMPERLİK AKIM NE DEMEKTİR ?

Amper ve amper- saat

J = jeneratör ve + - kutupları  

U = potansiyel fark = gerilim ( volt )

e = elektron    

I = akım        

1 Amper :1 saniyede taşınan , 1 coulomb luk elektrik  yüküdür. 

 Elektronun elektrik yükü e = 1,6 x 0,0000000000000000001 coulomb dur.

Coulomb un değeri çok küçük olduğundan , günlük yaşamımızda harcanan elektrik miktarını " Amper-saat " ile ölçeriz.

Ah = amper-saat  

1 Ah ne demektir ?  

Bir saat içinde harcanan 1 amperlik elektrik akımı demektir. Başka bir deyişle 3600 coulomb demektir.

Elektrik sayacı, harcanan elektrik miktarını ölçer. (Amper-saat)